Edinilmiş Dil Buzukluğu, Afazi

Afazi Nedir?

Afazi, genellikle bir inme ya da kafa travması sonucunda aniden ortaya çıkan ve beynin dilden sorumlu alanlarının hasarlanmasından kaynaklanan dilin anlaşılma ve üretilme yetisinin kaybı ya da kısmi bozulmasıdır. Bir çok insanda dil alanları beynin sol yarı küresinde bulunmaktadır. Dolayısıyla, afazide beynin sol yarısındaki dil alanları hasarlanırken, kişinin de sağ tarafına inme inebilir/felç gelebilir.

Dili ifade etme ve anlamada sıkıntılara yol açan bu bozukluk aynı zamanda okuma-yazmayı da etkileyebilmektedir. Ek olarak dizartri ya da apraksisi gibi nörolojik konuşma bozuklukları ve yutma problemleri de gözlemlenebilmektedir.

Afazi Nasıl Oluşur?

Bir çok afazili hastada neden inmedir. İnme, beynin bir bölgesinin kansız kalması durumunda ortaya çıkar. Beyin hücreleri oksijen ve önemli besinleri taşıyan normal kan desteğini alamadığında ölürler. Dili kontrol eden beyin bölgelerindeki herhangi bir hastalık ve hasar da afaziye neden olabilmektedir. Bunlar Travmatik beyin hasarı, demans, beyin tümörleri, beyin enfeksiyonları ve diğer ilerleyici nörolojik bozukluklardır.

Kimler Afazi Olur Ve Görülme Sıklığı Nedir?

Çocuklar ve gençler dahil olmak üzere herkes afazi olabilir. Ancak, afazi daha çok orta ve ileri yaşlarda daha sık görülür. Erkek-kadın oranı eşittir.ABD'de Ulusal Afazi Derneği’ne göre her yıl inme nedeniyle yaklaşık 80.000 kişi afaziye maruz kalmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri’nde yaklaşık bir milyon afazili birey bulunmaktadır. Türkiye’de afazinin yaygınlığı hakkında belirlenmiş bir orana rastlanmamıştır.

Afazi Türleri Nelerdir?

Akıcı ve tutuk olmak üzere iki genel afazi sınıflaması vardır.

Akıcı afazi (Wernicke Afazisi)

Beynin temporal lobunun hasarlanması sonucunda akıcı afazi (wernicke afazisi) ortaya çıkabilir. Bir çok kişide hasar sol temporal lobta gerçekleşmesine rağmen sağ lob hasarı sonucunda da oluşabilmektedir. Akıcı afazili kişiler anlamsız, gereksiz sözcüklerle hatta üretilen yeni sözcüklerin kullanıldığı uzun cümlelerle kendilerini ifade edebilirler. Örneğin, akıcı afazili birine “kaç yaşındasınız?” diye sorulunca “Bu gün hava çok güzel… böyle olunca ne yapabiliriz ki… ondan sonra ankaraya gittik…” diyebilir. Sonuç olarak bu kişinin konuşmasını anlamak ve takip etmek oldukça güçtür. Akıcı afazili kişiler genellikle konuşma hatalarının farkında değildirler ye kendisine söyleneni anlamakta zorlanırlar. Bu kişilerde beyin hasarının yeri hareket sistemimizi kontrol eden beyin bölgelerinin yakınında olmadığı için genellikle felç ya da güçsüzlük yoktur.

Tutuk afazi

Tutuk afazi tiplerinden biri Broca afazisidir. Hasar beynin frontal lobundadır. Broca afazili kişiler genellikle kısa ifadelerle konuşur ve konuşabilmek için olağanüstü çaba sarfederler. “ve”, “ama” gibi bağlaçları kullanmayabilirler. Örneğin Broca afazili bir kişi “Kutudaki kalemi alabilir miyim?“ yerine “kutu… kalem” diyebilir. Bu kişiler diğer insanların konuşmalarını anlar. Başkalarının konuşmalarını anlamaları ve güçlüklerinin farkında olmaları nedeniyle hayal kırıklığı yaşayabilirler. Frontal lob motor hareketler için de önemli bir bölgedir. Bu nedenle Broca afazili kişilerde vücudun sağ tarafında his kaybı (felç) ve ya güçsüzlük görülür.

Tutuk afazi tiplerinden bir diğeri de beynin dil alanlarının yoğun etkilenmesiyle kendini gösteren global afazidir. Global afazili kişilerin konuşma becerileri ve konuşulan dili anlamaları çok sınırlı olabilmektedir. Bu bağlamda çok yoğun iletişim sıkıntısı yaşamaktadırlar.

Beyindeki farklı dil alanlarının hasarlanması neticesinde ortaya çıkan başka afazi tipleri de vardır. Bazı kişiler konuşabilmelerine, sözcüklerin ya da cümlelerin manalarını anlamalarına karşın sözcükleri ve cümleleri tekrar etmede güçlük çekerler (örn. iletim tipi afazi). Bazı bireyler de nesnenin ne olduğunu ve fonksiyonunu bilmesine karşın nesneleri adlandırma zorluğu çekerler (örn. anomik tip afazi).

Afazi'de Nasıl Tanı Konulur?

Afazi genellikle ilk olarak beyin hasarı geçiren bireyi tedavi eden hekim (nörolog) tarafından fark edilir. Doktor kısa bir yatakbaşı değerlendirme sonrası afaziden şüphelenirse hastayı dil ve iletişim becerilerini daha kapsamlı değerlendirmek için dil ve konuşma terapistine yönlendirir. Dil ve Konuşma terapisti ayrıntılı değerlendirme (akıcılık, ses kalitesi, konuşma için gerekli kasların gücü ve koordinasyonu, konuşmayı anlama ve yanıtlama, yönergeleri takip etme, konuşma tutarlılığı,konuşmanın uzunluğu ve karmaşıklığı, sözlü ve yazılı hikaye anlatma, okuma-yazma becerileri, sosyal iletişim becerileri, espiri yeteği, yutma becerisi v.b) ve testler sonucunda bireyin afazi türünü ve şiddetini belirler ve afazili bireye uygun terapi programı hazırlar.

Afazili Hastalar İçin Kullanılabilir Terapi Türleri Nelerdir ?

Afazili bireyler için mevcut bir çok tedavi türü bulunmaktadır.Bazı hastalarda bireye müdahale edilmeden afazi iyileşir. Bu tip spontan iyileşme beyne kan akışının geçici olarak kesintiye uğradığı ancak kısa zamanda düzelen ve geçici iskemik atak adı verilen inme tipini takiben ortaya çıkar. Böyle durumlarda dil becerileri bir kaç saat ve ya bir kaç günde geri dönebilmektedir.

Ancak bir çok hasta için dilin iyileşmesi bu kadar hızlı ya da tamamen olmamaktadır. Çoğu afazili kişi bir kaç günden bir aya kadar bazı dil becerilerinde geri dönüşün olduğu kısmi spontan iyileşme yaşarken, bazı bireylerde afazi kalıcı olabilmektedir. Buna benzer durumlarda dil ve konuşma terapisi yardımcı olmaktadır. Görece iyileşme genellikle iki yılı aşkın bir süre devam eder. Çoğu sağlık uzmanı en etkili tedavinin iyileşme sürecinin ilk aşamalarında başlaması gerektiğine inanmaktadır. İyileşmeyi etkileyen faktörler arasında hasarlanan beyin bölgesi, beyin hasarının yaygınlığı, bireyin yaşı ve sağlık durumu yer almaktadır. Ayrıca motivasyon, el baskınlığı ve eğitim düzeyi de diğer faktörler arasında yer almaktadır.

Afazili Hastalarla Çalışıken Dil ve Konuşma Terapistleri Ne Yapar?

Afazili bireylerle çalışan dil ve konuşma terapistleri, bu kişilerin dil becerilerini mümkün olduğu kadar yeniden oluşturarak, dil sorunlarını telafi ederek ve diğer iletişim kurma yöntemlerini öğreterek, kalan dil becerilerini kullanması için motive ederek iletişim becerilerini geliştirir. Her bir bireyin afazi tipi ve şiddetine özgün olarak hazırlanan bireysel terapiler bireyin fonksiyonel ihtiyaçlarına odaklanır. Grup terapileri ise küçük bir grup ortamında afazili bireylere yeni iletişim becerilerini kullanma şansı sağlar. Afazi terapisinde aile desteği de çok önemlidir.